İnsan hayatı gibi ekonomilerin de inişleri ve çıkışları vardır. Gün gelir ülkedeki herkesin yüzünü güldüren atılımlar yaşanır, gün gelir can sıkan düşüşler. En güçlüsünden en zayıfına dek, her ülkenin ekonomisi böyle testlerden geçmiştir kuşkusuz. Ancak bazı büyük bunalımlar vardır ki, suyun üzerindeki tüm tekneleri tehlikeye sokar. Kimi denizin karanlıklarında kaybolur, kimi karaya oturur, kimileri güçlükle de olsa kıyıyı bulur… Tıpkı tüm dünyanın sarsıldığı 1929 Büyük Ekonomik Buhranı gibi. O günden bugüne dek, tüm dünya ekonomilerini böylesine küresel düzeyde etkileyen bir süreç olmamıştı. Taa ki, COVİD-19 ortaya çıkana kadar.
Aslında tablo çok da karamsar değildi… Evet, 2018’in Nisan ayında başlayan düşüş 2019’da da hüküm sürmüştü ama biraz olsun hızı da kesilmişti. 2019 yılının rakamlarında 2018’e oranla yüzde 2.2lik bir düşüş göze çarpmış, Türk doğaltaş sektörü yılı 1 milyar 864 milyon 301 bin dolarlık gelirle kapatmıştı. Satılan ürün miktarındaki düşüş ise yüzde 4.27 olarak kayıtlara geçmişti. Ancak doğaltaş sektörünün genelindeki beklenti, 2020 ile birlikte özellikle Çin pazarının hareketleneceği, ihracatın yeniden 2 milyar dolar barajının üzerine tırmanacağı yönündeydi.
Beklentiler doğrultusunda doğaltaş sektörü 2020’ye iyi bir giriş yaptı. İlk aya ait ihracat rakamları, hem blok pazarında hem de işlenmiş ürün alanında 2019’a oranla artış olduğunu gösteriyordu. Ancak Wuhan’da ortaya çıkan COVİD-19’un Şubat ayından itibaren etkisini artırması, ana pazarı Çin olan sektör için adeta ‘atar damarının kesilmesi’ anlamına geliyordu. Krizin rakamsal büyüklüğünü İMİB’in verileri özetliyordu: Şubat ayının ilk 19 gününde ihracattaki düşüş yüzde 52’ydi! Blok pazarı adeta durmuştu. Kriz o dönem henüz ABD, Avrupa ve Körfez Pazarı’na yansımadığı için işlenmiş ürün pazarı durumu idare etmeye çalışıyordu.
Nisan’ın sonuna doğru fotoğraf farklılaşmaya başladı. Pandeminin merkezi Avrupa ve ABD’ye kaymış, alınan önlemlerin etkisiyle Çin biraz olsun nefes almaya başlamıştı. Doğal olarak bu durum, doğaltaş sektörüne de etki etti. Çin’de fabrikaların çalışmaya başlamasıyla blok pazarı en azından ‘nefes almaya’, küçük de olsa kıpırdanmaya başladı. Ancak bu kez de işlenmiş ürün pazarında sıkıntı artıyordu. Haziran ayı sonundaki rakamlar şöyleydi: Blok pazarı, 2019’a oranla yüzde 35,2’lik gelir kaybı yaşamış, işlenmiş ürün pazarında ise kayıp yüzde 5,68 olarak kayıtlara geçmişti. Toplam tabloya bakıldığında yüzde 15,7’lik kayıp söz konusuydu.
Süreç içinde yaşananları kısaca hatırladıktan sonra gelelim son verilere… Bir başka ifadeyle, sektörün 7 aylık bilançosuna. Ocak-Temmuz 2020 döneminde Türkiye 3 milyon 277 bin 278 tonluk doğaltaş ihraç ederken toplam 906 milyon 404 bin dolarlık kazanç sağladı. 2019’un aynı dönemiyle kıyasladığımızda satılan ürün miktarında yüzde 18,6’lık, gelirde ise yüzde 13,7’lik bir gerileme olduğunun altını çizelim. Ardından, istatistikleri daha derinlemesine gözden geçirelim.
Pandeminin çıkış noktası, aynı zamanda Türkiye’nin en önemli müşterisi olan Çin pazarındaki daralma durmuyor. 2018 yılını yüzde 18, 2019’u ise yüzde 10 düşüşle kapatan Çin’de 2020’nin ilk 7 ayına yansıyan gelir kaybı, yüzde 30,6 oldu. Ocak-Temmuz 2020 döneminde Çin’e ihraç edilen 1 milyon 343 bin 792 tonluk doğaltaş karşılığı, Türkiye’nin kasasına 273 milyon 53 bin dolar girdi. Tabii ki, Çin’deki bu durumun blok satış rakamlarına etkisini de kestirmek güç değil. Blok pazarı da 2020’nin ilk 7 ayında yüzde 33,6 daraldı. 1 milyon 665 bin tonluk blok mermer satışından Türkiye’nin elde ettiği gelir 320 milyon 775 bin dolar oldu.
Ancak blok pazarındaki sıkıntı maalesef sadece Çin ile de sınırlı değil. Türkiye’nin en fazla blok mermer sattığı 10 ülke arasında yalnızca Portekiz’in artış gösterdiğini, bu ülkeden elde ettiğimiz gelirin de 946 bin dolar olduğunu belirtelim. Blok pazarının Çin’den sonraki en önemli durağı Hindistan’daki gerileme de çok sert oldu. 2019’un aynı dönemine oranla Hindistan’dan elde ettiğimiz gelir yüzde 64 düşüşle 17 milyon 670 bin dolara indi. 2019 yılını Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı 4. ülke olarak kapatan Hindistan, Temmuz 2020 itibarıyla 10. sıraya geriledi! Blok satışı yapılan diğer ülkelerden Mısır’da yüzde 4.2, İtalya’da yüzde 38.4, Tayvan’da yüzde 32.1 oranında gelir kaybı yaşandı.
Gelelim işlenmiş ürün pazarına… Pandemiden en çok etkilenen ülkelerden olmasına karşın ABD, 2020’nin ilk 7 ayında Türk Doğaltaş Sektörü’ne nefes aldıran duraklardan biriydi. ABD’ye 398 milyon 606 bin tonluk doğaltaş ihracatı karşılığında Türkiye’nin kasasına giren rakam 165 milyon 709 dolar oldu. ABD pazarında satılan ürün miktarı yüzde 6.3, elde edilen gelir ise yüzde 2 oranında arttı. Burada ABD’yle ilgili bir detaya dikkat çekmek gerekiyor. Dünya devine işlenmiş mermer satışımız yüzde 5.8 düşmesine karşın işlenmiş traverten gelirinin yüzde 17.3 artması ABD pazarını toparlayan nokta oldu. Bir başka deyişle, ABD Pazarı’nı 2020’nin ilk 7 ayında işlenmiş traverten satışı ayakta tuttu.
Körfez Pazarı ise, pandemi döneminin en çok dikkat çeken noktasıydı. En ciddi büyüme ise Suudi Arabistan’da yaşandı. Suudi pazarından elde edilen gelir, 2019’un ilk 7 ayına oranla yüzde 23.3 artarak 85 milyon 740 bin dolara ulaştı. Satılan ürün miktarı ise yüzde 31.1 arttı ve 243 milyon 277 bin ton olarak kayıtlara geçti. Türkiye’nin İsrail’den elde ettiği gelir de yüzde 8 oranında yükseldi. Ayrıca Türk Cumhuriyetleri’nden Kazakistan’da yüzde 599.9, Türkmenistan’da yüzde 210.5’luk gelişim, sıkıntılı dönemin kazanımları oldu.
